Czym jest pastel?

"(.)Pastel - z włoskiego pasta [ciasto, masa] jest najprostszą i być może najstarszą techniką znaną człowiekowi. Pastel to suchy pigment zmieszany z substancją wiążącą , którym pokrywa się malowaną powierzchnię bezpośrednio ręką - bez używania pędzli. Niektórzy uważają, że pierwsze znane jaskiniowe malowidła naskalne wykonane były właśnie takim sposobem - z użyciem kolorowych glinek, sadzy, kredy i innych naturalnych barwników, znajdowanych bezpośrednio w przyrodzie. Technologiczne wynalezienie pastelu w znanej nam do dzisiaj formie przypisuje się Jeanowi Perrealowi z Francji, który w 1499 roku przybył do Mediolanu i podobno zainteresował nowym medium samego Leonarda da Vinci,  który już w tym samym roku wykonał nim portret Izabeli d'Este, a później szkice do Ostatniej wieczerzy. Pastel był dla artystów bardzo interesujący, gdyż lokuje się na pograniczu rysunku i malarstwa. Można nim jednocześnie kreślić delikatne rysunki albo wyraźną, graficzną linię, jak i kłaść bardzo zróżnicowane plamy barwne i łączyć to w nieskończone układy, uzyskując wyjątkowo, plastyczne efekty.
Toteż używali go w XVI w. Holbeinowie, Cranach młodszy , Clouet, Barocci i inni wielcy malarze tamtych czasów.
Największy i najbardziej spektakularny rozwój tej techniki przypada jednak na epokę rokoko. Boucher, Rosalba Carriera i Quentin de la Toure byli mistrzami tego gatunku - osiągając niebywałe powodzenie, sławę i majątki na dworze króla Francji Ludwika XV-go.
Pastele używane były przez następne lata z powodzeniem, przeważnie do portretowania znanych osób i notowania sielskich obrazów z natury - z racji swej przyrodzonej zalety, jaką jest uzyskanie natychmiastowego rezultatu - bez zbędnego, żmudnego przygotowywania podłoża lub długiego czekania na wyschnięcie jak w malarstwie olejnym, fresku itp.
Bardzo chętnie więc używali tego medium Impresjoniści tej miary jak - Manet, Monet, Degas, Toulose Lautrec i wielu innych.
W Polsce, mimo, że znamy z historii sztuki kilku artystów malujących tą techniką, szczególnie na dworach Jana III Sobieskiego i Stanisława Augusta - pastel przyjął się dopiero na dobre w czasach Młodej Polski.
Modę na tę technikę wprowadził powracający z Paryża Stanisław Wyspiański - który wręcz musiał jej używać, gdyż farby olejne mu szkodziły. Do klasyki malarstwa należą jego przepięknie malowane portrety, pejzaże, sceny rodzajowe, a także szkice projektów witraży
Wielkim mistrzem pastelu był Leon Wyczółkowski, dla którego ta technika jako artysty pełnego temperamentu była najbardziej naturalnym sposobem wypowiedzi, gdyż pozwalała szybko notować zmieniający się pejzaż, światło i feerię barw. W ciągu dnia mógł tą techniką wykonać wiele wersji tego samego motywu.
Najlepsze zostawiał, resztę niszczył, gdyż pastel nie znosi poprawek i "przemęczenia".
Kolejnym znakomitym twórcą tej techniki i wielkim oryginałem w sztuce polskiej był Stanisław Ignacy Witkiewicz - "Witkacy", który w latach 30-tych ubiegłego wieku założył słynną Firmę Portretową ze specjalnym Regulaminem i zasadami dla klientów. Jego malarstwo lokowane jest już w nurcie ekspresjonizmu i formizmu. Oprócz portretów malował oniryczne kompozycje i groteskowe "pejzaże wewnętrzne".
Po drugiej wojnie światowej pastel został zapomniany i zepchnięty na margines oficjalnej sztuki - służąc li tylko do szkiców i notatek malarskich. Być może malarstwo pastelowe było kojarzone z gustami bogatego mieszczaństwa i burżuazji, które chętnie nabywało obrazy w tej technice.
Ponieważ sam jestem malarzem często używającym pastelu, interesowało mnie jak czynią to inni. Będąc jednocześnie Dyrektorem BWA w Nowym Sączu postanowiłem zorganizować konkursową wystawę tej techniki, aby umożliwić zaprezentowanie dokonań artystów używających tego warsztatu malarskiego.
W 1987 roku odbyło się otwarcie I Ogólnopolskiej Wystawy Pasteli w Nowym Sączu. Zainteresowanie nią zarówno artystów, publiczności i innych Galerii było tak duże, że postanowiłem ją powtórzyć.
W tej formie wystawy odbyły się jeszcze w latach 1989, 91, 94. Uczestnicy i laureaci tych przeglądów roku 1995 powołali Stowarzyszenie Pastelistów Polskich z siedzibą w Nowym Sączu. (.)

 

Krzysztof Kuliś, fragm. Wstępu do katalogu